Gość bloga rosjoznawczego ma prawo z góry wiedzieć, czego może się spodziewać od autora.
Nie zamierzam stronić od spraw bieżących, bo też rozumiem, że najprawdopodobniej to niepokoje teraźniejszości skłaniają Państwa do wizyty na tej stronie, a nie zamiłowanie do antykwaryczności. Na przekór naszej – polskiej debacie publicystycznej chciałbym jednak zaproponować inne niż się to przyjęło spojrzenie na Rosję. „Inne” to znaczy: dociekające przyczyn żywotności idei imperialnej, a nie koncentrujące się na jej aktualnych przejawach. „Inne” znaczy także: ukazujące różnorodność form tej idei, niezmiennie obecnej w rosyjskiej świadomości zbiorowej i przechowywanej w depozycie intelektualnym.
Czytelnik nie znajdzie tu kroniki aktualnych wypadków, choćby rozogniały one emocje opinii publicznej. Znajdzie natomiast – jeśli zechce przyłączyć się do poszukiwań – próby ukazania zjawisk współczesnych w długim trwaniu. Dostrzeże – jeśli tylko zechce wyostrzyć wzrok – panoramę historyczną, wyznaczającą horyzont rosyjskiego myślenia politycznego. W końcu zaś zmierzy się – w towarzystwie autora tych słów – z wyobrażeniami Rosjan o sobie i (co jeszcze ważniejsze) z naszymi wyobrażeniami o nich.
Nawet wyjąwszy newralgiczne kwestie bezpieczeństwa, Rosja stanowi zbyt duże wyzwanie intelektualne i mentalne, byśmy mogli pozwolić sobie na uproszczenia i pomyłki. Dlatego też w pierwszej kolejności proponuję namysł nad sposobem myślenia rosyjskich elit intelektualnych i politycznych. Od lat zastanawiam się nad trwałością rosyjskich matryc postrzegania otoczenia międzynarodowego (w tym Polski) i swojego miejsca w świecie. Tymczasem postęp badań historycznych i codzienność dają aż nadto obfity materiał empiryczny do refleksji nad tym, jak repozytorium cech stałych uzupełniają elementy nowe.
Trudno pisać o Rosji bez emocji i stronniczości, ponieważ nie sposób udawać, że jej kierunek rozwoju i działania polityczne są dla nas sprawą obojętną. Zamiast składać puste deklaracje bezstronności, chciałbym raczej określić lokalizacje swoich głównych punktów obserwacyjnych. Jako historyk zajmuję się rosyjską myślą polityczną i wzajemnymi oddziaływaniami między Polakami i Rosjanami. Jako badacz zjawisk współczesnych interesuję się polityką pamięci. Jestem przekonany, że potrzeba pogłębionej analizy i rozumienia tych zagadnień znajdzie zwolenników. Zapraszam do lektury i wymiany opinii.
Mikołaj Banaszkiewicz